A. Perkara Mantra
Nilik kana wangunna, mantra teh mangrupa puisi (wangun ugeran), sok sanajan teu matok aturanana atawa teu ditangtukeun guru laguna (sora dina engang panungtung), guru wilanganana (jumlah engang dina unggal padalisan), jeung jumlah padalisan dina unggal padana. Ugeran atawa aturan puisi teh bakal karasa upama geus dibaca atawa dipapatkeun. Dina eta mantra aya wirahma jeung purwakanti, nepi ka ngareunah diunikeunana.
Purwakanti jeung wirahma anu aya dina mantra teh Iain ngan saukur mibanda ajen inajen kaendahan (estetis) wungkul, tapi aya maksud-maksud anu leuwih jero ti eta, nyaeta ngandung kakuatan gaib (magis). Basa anu digunakeunana oge kawilang aheng, sipatna eksitoris atawa hese ditangkep maksudna.
Eusi mantra anu 'dianggap ngandung kakuatan gaib teh dipapatkeun ku „nu boga maksud hayang meruhkeun nu sejen atawa nanjeurkeun kakuatan jeung komara pribadi.
Tujuan digunakeunana mantra teh di antarana pikeun ngawasa sukma nu lian, sangkan diri pinunjul, sangkan padamikaasih, sangkan bedas, salamet gede sima, ludeungan, nyinglar, jeung ngariksa.
B. Gelarna Mantra
Numutkeun sawatara ahli, mantra teh gumelama dina mangsa animisme/dinamisme, raket patalina jeung kapercayaan urang Sunda alam harita. Dina kamekaranana, kapangaruhan ku ageman urang Sunda sapandeurieunana. Hal eta kapanggih dina sawatara mantra anu ngagunakeun kekecapan tina basa Arab. Bisa jadi mangrupa bukti, sanajan urang Sunda geus ngagem agama Islam, tapi henteu ngaleupaskeun sagemblengna kapercayaan warisan karuhunna.
C. Papasingan Mantra
Ditilik tina fungsi jeung suasana ngedalkeunana, nu kaasup kana mantra teh nyaeta: jangjawokan, asihan, ajian, singlar, jampe jeung rajah. Di handap aya sawatara contona masing-masing, tapi husus ngeunaan jangjawokan, baris dipedar sacara mandiri, luyu jeung pameredih GBPP.
1. Asihan
Asihan disebut oge pelet, dipapatkeun kalawan maksud sangkan nu sejen mikaasih ka diri nu mapatkeunana. Contona:
ASIHAN SI BURUNG PUNDUNG
Nu cunduk bayu Si Anu
nu datang atmana Si Eta
reujeung satineung jeung aing
mangka datang jeung ragana
mangka cunduk jeung bayuna
mangka naraya jeung satineung
mangka tunggal atmana
iya rasa nira
iya rasa nisun
saking purba ning pangeran
asih ka asih ka awaking
nu bogoh paboro-boro
nya atma paheula-heula
nu beuki pagiling-giling
nya bayu pagulung-gulung
nya atma paheula-heula
mangka reujeung satineung
da tungkul geusan jeung sukma
… jeung saterusna.
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. Idris, Wanayasa)
2 Ajian
Ajian teh dipapatkeun kalawan maksud pikeun kakuatan, kasakten, kabedasan, jeung sajabana. Contona:
AJIAN KABEDASAN
Sang Balegadung bakaling jagat
Sang Balegading bakaling langit
Sang Baleputih bakaling bumi
Sakata he nyawa punika
ana ingsun kabeh
ya ingsun karsa datulloh
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. Idris, Wanayasa)
3. Singlar
Singlar dipapatkeun maksudna pikeun nyinglar atawa nyingkahkeun hal-hal anu teu dipikahayang, saperti kasakit, silumansilemin, jeung sajabana. Contona:
SINGLAR HAMA PEPELAKAN
Seuri celeng bang celeng palembang
geura los geura leumpang
ka sabrang ka palembang
ka kajagi ka patani
ka batan ka tulangbawang
ka nu hejo lolopangan
ka nu hideung siga nila
di dinya kahanan sira
istan, istan, istan!
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. Idlis, Wanayasa)
4. Jampe
Jampe dipapatkeun atawa dipake pikeun ngubaran atawa ngaleungitkeun kanyeri, kasakit, atawa kabiasaan anu teu hade supaya jadi hade, cageur, jsb. Contona:
JAMPE KA BUDAK NU SOK CEURIK BAE
Nyi ara-ara
Nyi iri-iri
ulah sok jail ka adi
tuh, da şia bawa ngajadi
jep meneng si jabang bayi
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. İdris, Wanayasa)
5. Rajah Pamunah
Rajah pamunah dipapatkeun maksudna salamet, henteu kakeunaan ku hal-hal anu teu dipikahayang, saperti barang aya nu maling, keuna ku panggawe batur, kasiku, jeung sajabana. Contona:
RAJAH PAMUNAH HARTA BANDA KEUNA KU LONGLONGAN
Bismillahirrohmanirrohim
Nini Raja Puhara
Aki Raja Puhara
Ulah iri ka pepelakan aing
maring pare maring sipat sajeneng
kalawan ingsun sasipat
kalawan ingsun maujud
maring datulloh
maring beas sajeneng
kalawan ingsun maujud
maring datulloh
seuri asih ka bangsa tunggal kagungan
seuri suci mulya badan
sampurna tunggal iman
ambu pancering iman
bapa tangkaling iman
gagang aing gagang iman
… jst.
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. İdris, Wanayasa)
Salain ti eta, aya deui anu disebut pileumpeuhan, pilengketan, pangemat, kasemaran, karahayuan, jsb. Minangka conto mantra, sakitu bahe heuıa. Urang teruskeun kana jangawokan.
D. Jangjawokan
Jangjawokan dipapatkeun pikeun menta kasalametan; upama arek ngamimitian hiji pagawean. Contona:
JANGJAWOKAN PARANTI DIWEDAK
Pupur aing pupur panyambur
panyambur panyangling rupa
nyalin rupa ti Dewata
nyalin sari Widadari
nya tarang lancah mentrangan
nya halis katumbirian
nya irung kuwung-kuwungan
dideuleu ti hareup sieup
disawang ti tukang lenjang d
itilik ti gigir lenggik
mangka welas mangka asih ka nu dipupur
ditenjo ku saider buana kabeh
(Dicutat tina Pedaran Sastra Sunda)
Upama ku urang ditengetan, jangjawokan di luhur teh leubeut ku purwakanti, boh purwakanti rantayan boh runtuyan. Ari anu disebut purwakanti teh nyaeta padeukeutna sada atawa sora kecap-kecap dina ungkara kalimah atawa gabungan kecap.
Purwakanti nu aya dina jangjawokan di luhur teh kawilang euyeub, di antarana bae:
a. Purwakanti Pangluyu
Nyaeta purwakanti anu nyaluyukeun sora atawa wianjana dina kecap-kecap saungkara atawa sapadalisan.
Pupur aing pupur panyambur
nyalin sari Widadari
disawang ti tukang lenjang, jsb.
b. Purwakanti Margaluyu
Nyaeta kecap tina tungtung padalisan, dibalikan deui dina awal padalisan sapandeurieunana:
Pupur aing pupur panyembur
panyembur panyangling rupa
c. Purwakanti Mindoan Kawit
Nyaeta aya kecap-kecap anu dipindo dina awal padalisan:
nyalin rupa ti Dewata
nyalin sari Widadari
nya tarang lancah mentrangan
nya halis katumbirian
nya irung kuwung-kuwungan
d. Purwakanti Laraspurwa
Nyaeta murwakanti engang awal kecap, boh rantayan boh runtuyan. Dina jangjawokan di luhur mah runtuyan (antarpadalisan):
dideuleu ti hareup sieup
disawang ti tukang lenjang
ditilik ti gigir lenggik
e. Purwakanti Larasmadya
Nyaeta purwakanti antarpadalisan nu ayana di tengah ungkara (padalisan):
dideuleu ti hareup sieup
disawang ti tukang lenjang
ditilik ti gigir lenggik
Dina jangjawokan di luhur oge aya babandingan (gaya basa ngupamakeun), anu mindeng kapanggih dina karya sastra buhun saperti carita pantun:
Nya tarang lancah mentrangan
Nya halis katumbiri
Nya irung kuwung-kuwungan
E. Sawatara Conto Jangiawokan
JANGJAWOKAN PARANTI NGAGEUGEUS
Ramo sapuluh jadi ramo salapan
ramo salapan jadi ramo dalapan
ramo dalapan jadi ramo tujuh
tujuh jadi ramo genep
ramo genep jadi ramo lima
ramo lima jadi ramo opat
ramo opatjadi ramo tilu
ramo tilu jadi ramo dua
puhaci!
puhaci sing jadi hiji
(Dicutat tina Panyungsi Sastra)
JANGJAWOKAN TULAK BALA
Nam dulur aing cikal ti heula
pangmeuntaskeun aing jalan
mangka lingih mangka ambring
bisi aya nu hiri nu dengki jail kaniaya
rengkas sukuna
beungkeut leungeunna
cocokan ceulina
rapet matana
pupul bayuna
ku Sang Kuyupuk Putih
ya hu ya hu ya Alloh
(Dicutat tina Bagbagan Puisi Mantra)
JANGJAWOKAN NYIUK BEAS
Siuk dengdeng siuk langgeng
nu hurip ulah keuna ku gingsir
nu langgeng ulah keuna ku owah
mangka tetep mangka langgeng
langgeng di paniisan
berkah solawat
wassolatu wassalamu alaikum
wa rohmatullohi wa barokatuh
(Dicutat tina Basa Sunda SLTP IB)
JANGJAWOKAN PARANTI NGALA LAUK
Aki Batara Gangga nu ti girang
Aki Batara Ginggi nu ti hilir
aing menta ingon-ingon
geura top!
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. Idris, Wanayasa)
JANGJAWOKAN PARANTI DIMINYAK
Minyak aing minyak watu
dipidu di sihung maung
diocek di panonpoe
sekartaji suru gajah
nya gajah tunggal
katawu wus kabeubeur wus
kabeungkeut atina Si Anu
atawa atina wong sajagat kabeh
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. Idris, Wanayasa)
JANGJAWOKAN PARANTI NGABOJEG
Nini Semar Aki Semar
Bapa widayat putih
Nu ngalenggang herang
Nya aing ratu kasemaran
Kama welas raden
Kama asih lanang wadon
Tua anom sih asih maring ingsun
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. Idris, Wanayasa)
JANGJAWOKAN PARANTI LINTAR ATAWA NGUSEUP
Aki Rekrek Turaya
Anak patutan turunkeun
Aing nya pangkonan sia
Bayu mas nu langgeng putih
Bayu emas nu langgeng herang
Bumi meneng bayu meneng
Ku sangkilat ku mancorong
Ratna putih sang ibuh putih ‘
Undur ku sangkilat sakti
Nya isun sang demit jati
(Tina naskah koleksi Bapa Moh. E. Idris, Wanayasa)
Sumber: Buku ‘PANGAJARAN SASTRA SUNDA’, ku Drs. Budi Rahayu Tamsyah, Spk., Kaca 15-22
0 Comments:
Posting Komentar